MYFYRDOD Y SUL WEDI’R PASG

[Diolch i’r Parchg Peter Thomas am y myfyrdod isod]

Anwyliaid yr Anwel,

Cyfeirir at y Sul wedi’r Pasg yn y Llyfr Gweddi Gyffredin fel Sul y ‘Pasg Bach’ – ‘Low Sunday’ yn Saesneg – a’r teitl hwnnw yn rhyw awgrymu fod yr ŵyl wedi ei dathlu, fod y Pasg drosodd am flwyddyn arall, a’i bod bellach yn amser dychwelyd ac ailgydio drachefn yng ngalwadau arferol bywyd. Ond onid dyna yw’r her a berthyn i bob gŵyl Gristnogol – yr her i ddychwelyd, heb fynd yn ôl, hynny yw bod profiadau’r ŵyl rywsut wedi llwyddo i ddyfnhau’n ffydd ac i’n cyfeirio at lwybrau newydd a gwahanol. 

Yn ddieithriad wrth im deithio’r ffordd fawr sy’n arwain allan o dref Aberystwyth i gyfeiriad Capel Bangor mi fyddaf yn cofio’r oedfa gyfareddol honno o faes Gelli Angharad adeg Eisteddfod Genedlaethol 1992 ac am yr afiaith a brofasom. Y ma’na ryw leoedd felly yn rhan o’n profiad ni i gyd mae’n siŵr – mannau’r profiadau mawr, y profiadau ysbrydol. Er bod dathliadau’r Pasg eleni wedi bod yn wahanol i’r arferol yn hanes y mwyafrif ohonom, eto i gyd fe erys ei neges oesol i’n cyflyru a’n herio.

Ym mis bach 1992 roeddwn yn arwain taith i wlad Israel a buom yn ymweld â llecynnau a oedd gynt ond yn enwau ar dudalennau cyfarwydd. Ond bu sangu’r mannau lle bu ein Gwaredwr yn cerdded ganrifoedd ynghynt a chael olrhain yr hanes a’r digwydd yn wefr cwbl arbennig. Prynhawn Llun o’dd hi, pan ddaethom i’r lle – roedd y bore wedi bod yn un llawn o ran ei brofiadau. Croesi’r môr wrth i’r wawr dorri, ac oedi i ganu emyn cyn glanio’r ochr draw. Dringo wedyn i ben mynydd ac acenion y bregeth a draddodwyd yno unwaith yn llifo i’n clyw wrth ddarllen y penodau o Efengyl Mathew. Ond roedd cael torri’r bara wrth ymyl y trochion a chlywed y tonnau yn bwrw’u hewyn ar y lan yn brofiad a fydd yn aros yn hir yng nghof y rhai oedd yno.

Ar lan môr Galilea yr oeddem y diwrnod hwnnw, yno yn rhannu cymun yn yr awyr agored, a’r profiad yn un ysgytwol wrth inni uniaethu â’r cyfaredd a’r cyffro a deimlodd saith disgybl o gyfarfod yno â’r Crist Atgyfodedig drannoeth y Pasg. Y cyfarfyddiad rhyfeddol hwnnw oedd y sbardun a lansiodd y gymdeithas genhadol fwyaf grymus a welodd y byd erioed, ac y mae acenion y cymhelliad yn dal i gael ei glywed – yn alwad i ddilyn ac i ymgysegru i’r Crist.

Mae’n rhaid inni droi i bennod glo Efengyl Ioan er mwyn canfod y digwydd. Mae’r bennod yn canoli ar brofiadau saith disgybl sydd wedi bod yn pysgota drwy’r nos heb ddal yr un pysgodyn ac wrth iddynt helmio’r cwch i gyfeiriad y lan maent yn gweld dyn yn cerdded y trochion a hwnnw yn eu holi a oedd ganddynt bysgod. Hwythau yn eu hembaras yn gweiddi’n ôl – ‘Sorri, dim un.’ Yna mae’r dyn ar y traeth yn eu cymell i fwrw’r rhwyd eto i’r môr ac o wneud cawsant fod y rhwydau’n llawn.

Wedi glanio, maent yn rhannu brecwast ar y traeth ac yn canfod pwy oedd dyn y trochion – taw ef oedd Iesu a’i fod wedi atgyfodi’n fyw.

Ond mae’r bennod yn mynd yn ei blaen gan nodi’r hyn a ddigwyddodd wedi’r brecwast hwnnw.

Y mae Iesu yn cymryd Pedr o’r neilltu, o gwmni’r gweddill; ma’n nhw’n mynd am dro bach ar hyd y traeth ac medde Iesu wrtho fe: ‘Seimon fab Ioan, a wyt ti yn fy ngharu i yn fwy na’r rhain?’

Sylwch ar yr enw y mae Iesu yn ei alw. Nid Simon Pedr, ond Seimon fab Ioan – a ’dyw Iesu byth yn gwneud dim yn ddibwrpas.

Yr enw a roddodd Iesu iddo fe o’dd Pedr – yr enw hwnnw a gafodd yng Nghesarea Philipi pan ofynnodd Iesu i’w ddisgyblion: ‘Pwy meddwch chwi ydwyf fi?’ Cafwyd mwy nag un ateb, on’d do? Eseia, Jeremeia neu un o’r proffwydi. Ond cyhoeddodd Pedr yn gryf a phendant: ‘Ti yw y Crist, Mab y Duw Byw.’ Ac mae Iesu’n ymateb trwy ddweud: ‘Ti yw Pedr ac ar y graig hon yr adeiladaf fy eglwys.’

Ond dyw E’ ddim yn defnyddio’r enw Pedr fan hyn. Yr hyn y mae Iesu yn ei ddweud wrth holi ei gwestiwn yw: ‘Clyw, dwy’ ddim yn siŵr iawn ynglŷn â thi erbyn hyn; dwy’ ddim yn siŵr ai ti yw’r graig; dwy’ ddim yn siŵr bellach a fedraf adeiladu eglwys arnat ti.’

‘Simon, mab dy Dad – Simon fab Ioan, a wyt ti yn fy ngharu i?’

‘Odw,’ medde Pedr, ‘wrth gwrs fy mod i yn dy garu di.’

Ac yna ymhen rhai munudau mae E’n gofyn y cwestiwn eto: ‘Seimon fab Ioan, a wyt ti yn fy ngharu i?’

Rywsut, fe synhwyrwn wrth ddarllen y brawddegau hyn fod y tensiwn yn cynyddu. Pam? Wel, am ei fod yn sarhad i Iddew fod rhywun wedi amau ei air.

Mi o’dd ei ‘ie’ fe yn ‘ie’ a’i ‘nage’ fe yn ‘nage’ ac ro’dd e’ wedi dweud yn barod: ‘Odw, rwy’ yn dy garu di.’

Ac yna ymhen ychydig amser wedyn, mae E’n gofyn yr un cwestiwn y drydedd waith: ‘Seimon fab Ioan, a wyt ti yn fy ngharu i?’

Ac os do fe! Ma’ Pedr yn colli ei dymer yn llwyr, ac medde fe: ‘Arglwydd, rwyt ti’n gwybod pob peth, ac os nad wyt ti’n gwybod fy mod i yn dy garu di, rwyt ti’n gwybod dim.’

Mae’n ddiddorol sylwi fod Iesu yn holi’r cwestiwn deirgwaith i ddisgybl a oedd rai dyddiau ynghynt yng nghyntedd llys yr Archoffeiriad wedi gwadu ei Arglwydd deirgwaith yng ngŵydd morwynion a gweision.

Ond efallai yn fwy treiddiol yw’r geiriau a ddefnyddir yma.

Yn y cofnod gwreiddiol y gair am gariad sydd yng nghwestiwn y Crist yw’r gair sy’n disgrifio’r cariad rhwng Meistr a Disgybl – agape – y cariad sy’n clymu enaid wrth enaid, y cariad sy’n anwesu’r ysbrydol.

Ond bob tro y mae Pedr yn ateb y cwestiwn, mae’n defnyddio gair gwahanol – philo – ac ystyr hwnnw yw ‘hoffter’ neu ‘gyfeillgarwch’.

Gallwn ni hoffi lot o bethe, ond pan mae Iesu Grist yn galw am ein hymlyniad a’n teyrngarwch mae E’n gofyn am fwy na’n hoffter. Fe eilw am fwy na rhyw ymateb llac – mwy na jyst ein cyfeillgarwch ni. Mae e’n gofyn am ein cariad – gant y cant.

A dyna sy’n digwydd fan hyn; mae Iesu yn dweud wrth Pedr: ‘Os wyt ti o ddifrif yn fy ngharu i, gad y cychod a’r rhwydau a chanlyn fi. Gosod dy flaenoriaethau’n reit. Ti’n gweld, os nad wyf fi yn ca’l y rhan flaenaf yn dy fywyd di, nid wyf am ran yn dy fywyd di o gwbwl.’

Y mae hwnnw’n rhywbeth y mae’n rhaid inni i gyd ei gofio yn glir ac yn aml: os nad yw Iesu yn ca’l bod yn Arglwydd ein bywyd ni, dyw e’ ddim ishe rhan yn ein bywyd ni o gwbwl. Y cyfan neu ddim.

Mae e’n fodlon i ni ga’l y pethe eraill mewn bywyd, ond mae’n rhaid iddo Fe fod yn Arglwydd ar y cyfan i gyd.

Galwad i ymgysegru yw galwad Iesu Grist, nid galwad i statws. Galwad i wasanaeth y Pen-gwas a’r Pen-Arglwydd. Galwad sy’n galw am ymateb ein cariad ni i’w gariad anorchfygol Ef.

Fe ddaw i draethell wiw ein profiad ni,
A’i Air yw’r un fu’n cymell gynt
Y Deuddeg, ’slawer dydd, i fentro hynt
Eu bywyd arno Ef,
A phrofi grym y gwynt sy’n chwythu lle y myn.
A’r un yw’r Neges, ’run yw’r Gwir;
Er treiglo y canrifoedd hir
Ma’r bwriad ’run a fu erioed
I Dduw a Dyn gael cadw oed.  (PMT)

Fy nghofion a’m cyfarchion cynnes, Peter

DARLLENIAD: Ioan 21

GWEDDI: Mawrygwn dy enw, O Dad, fod Iesu Grist yn orchfygwr angau a bedd, yn Arglwydd Bywyd ac yn Arglwydd ein bywyd ni. Yn Un sy’n gyson gamu i ganol ein bywydau’n barhaus. Yno, yng nghanol ei ferw a’i fwrlwm, ei broblemau a’i amheuon, ei bryderon a’i ansicrwydd, ei ofid a’i drais, yn estyn inni o’i dangnefedd a’i nerth. Yno, yn Un i’w ganfod a’i adnabod; yno’n Un i ni ymddiried ynddo, ei garu a’i dderbyn yn Geidwad a Gwaredwr.

GWEDDI’R ARGLWYDD

Myfyrdod ar gyfer Sul y Blodau 2021

[Diolch i’r Parchg Peter Thomas am y Myfyrdod isod]

Anwyliaid yr Anwel,

Mae’n Sul y Blodau unwaith eto, penllanw’r Grawys a chychwyn yr Wythnos Fawr. Ar y Sul hwn flwyddyn yn ôl yr oeddem ond yn cychwyn cynefino â rheolau’r cloi lawr cyntaf yn sgil lledaeniad Coronafirws. Prin fyddai neb wedi breuddwydio bryd hynny ganlyniadau niweidiol yr haint fyddai’n crymanu’n rheibus drwy’n cymunedau ac yn difa bywydau cynifer. Bu’n flwyddyn o gyfyngu ar weithgaredd ac o ymgadw rhag ymgynnull mewn niferoedd, o ymbellhau ac o warchod. Blwyddyn pan gofiwn am ymroddiad y gwasanaethau gofal mewn ysbytai a chartrefi gofal ac am ymdrechion gwirfoddol a chonsyrniol o fewn ein cymunedau.

Yn draddodiadol mae’r Sul hwn yn gyfle i roi blodyn ar fedd ac i gofio am anwyliaid. Eleni, ma’na gymaint mwy o feddau, a chymaint mwy o deuluoedd yn hiraethu a chymaint o ystafelloedd gwag ar aelwydydd o ganlyniad.

Stafell Gynddylan ys tywyll heno,
Heb dân, heb wely;
Wylaf wers; tawaf wedy. 

Geiriau agoriadol cân Heledd o’r nawfed ganrif sy’n disgrifio’r ystafell honno yn llys Pengwern ym Mhowys yn dilyn marwolaeth ei brawd – y brenin Cynddylan – ar faes y gad. Ystafell a ddaeth i gynrychioli dinistr, anfadwaith a cholled.

Lleoedd diddorol yw stafelloedd, a bydd camu iddynt yn creu ynom ddyhead ar adegau i’r muriau hynny lefaru gan ddatgelu’r profiadau a’r cyfrinachau a rannwyd o’u mewn. Ac er mai rhyw ddyhead gwag i bob pwrpas ydyw peth felly, gan nad oes i furiau na chlustiau na llais, eto i gyd mi fyddai’n dda gennym wybod shwd rai oeddynt – y rhai a fu yno gynt yn creu cwmnïaeth a chymdeithas o’u mewn, eu sgwrs a’u hymddiddan, naws y cyffwrdd, y cofleidio a’r croesawu, nes codi ynom ninnau hefyd yr hiraeth hwnnw y soniodd Waldo Williams amdano: ‘yr hiraeth am eich nabod chi bob un’.

Ymdeimlad felly a ddaw i ran nifer fawr o bobl wrth iddynt ddringo’r grisiau cerrig hynny, nid nepell o borth Damascus yn ninas Jerwsalem, sydd yn eich arwain o’r stryd islaw i oruwchystafell, y man a’r lle y rhannwyd swper ynddo unwaith.

Oriau hunllefus oedd y rhai a ddilynodd cyfeillach yr ystafell honno; dilewyd gobeithion a chwalwyd holl gastelli bywyd y disgyblion.

Daeth y groes a’i waradwydd yn ddychryn ac yn siom, ac er i’r hunllef droi’n orfoledd gwyllt mewn tridiau, a bedd gwag yn faen gobaith, eto fe dreiddiodd y digwydd a’r dweud, y geiriau a’r arwyddion yn ddwfn i galonnau ac i eneidiau Ei ddilynwyr syn.

Ac i Ioan yr ydym yn ddyledus am osod ar gof a chadw yn ei Efengyl brofiadau’r ystafell honno ar nos Iau Cablyd wrth i Iesu a’i ddisgyblion gasglu ynghyd i ddathlu Gŵyl y Bara Croyw.

Ioan sy’n rhyw gilagor drws yr ystafell i ni fel petai, er mwyn i ni syllu mewn cyfaredd ar y digwydd a chlustfeinio ar y dweud oddi mewn.

Yno o gylch y bwrdd ma’na un disgybl ar ddeg; ma’na un ohonynt wedi codi ac wedi mynd allan i’r nos i gynllwynio a bradychu, ond mae’r gweddill yno, ac y mae Iesu yno, ac o’i gylch Ef y try holl ddrama a digwydd yr ystafell.

Ma’r swper bellach wedi dod i ben, ac arwyddocâd arbennig wedi ei leisio mewn perthynas â rhai o’r elfennau a rannwyd yn y wledd gofiadwy honno: y bara a’r gwin – y cyfryngau cyffredin, grymus hynny a fyddai yn ysgogi cof ei ddilynwyr Ef ym mhob cenhedlaeth, ‘y cof am Galfaria ac aberth y groes’.

Ond yna, mae ystafell y dathlu a’r cofio yn dod yn ystafell y plygu a’r taeru, wrth i Iesu eiriol dros ei ddisgyblion gerbron ei Dad.

Yn yr ail bennod ar bymtheg o’i Efengyl y mae Ioan yn crynhoi cynnwys y weddi. Mae’n weddi sy’n datgelu perthynas Tad a Mab. Mae’n weddi sy’n deisyf ac yn eiriol – fe dynnir iddi ddisgyblion dyddiau’i gnawd, ynghyd â’r rhai ymhob cenhedlaeth fydd yn arddel yr enw hwnnw sydd uwchlaw pob enw arall; ac ma’na alw ynddi i neilltuo a gwarchod a gwneud yn un.

Yn y penodau sy’n blaenori’r bennod hon mae Iesu wedi bod yn calonogi ei ddilynwyr, yn eu paratoi ar gyfer yr hyn a oedd i ddigwydd; mae wedi bod yn sôn wrthynt am addewid ei Ysbryd – ‘Ysbryd y Gwirionedd a fyddai yn eu harwain i bob gwirionedd.’ Ond yn awr mae Iesu’n troi ei olygon at ei Dad nefol ac yn cyflwyno ger ei fron ef y criw brith, ofnus yma oedd wedi bod gydag ef yn ystod blynyddoedd ei weinidogaeth – y rhai a fu’n rhannu gydag ef brofiadau cyffrous ac ysgytwol y weinidogaeth honno, y rhai y bu ef yn eu gwarchod a’u cyfarwyddo.

Yn oedfa’r oruwchystafell mae Iesu yn eiriol dros y rhai sy’n dal perthynas ag ef ac yn tystio i’w enw.

Nid wyf yn gweddïo ar i ti eu cymryd allan o’r byd, ond ar i ti eu cadw’n ddiogel rhag yr un drwg. Nid ydynt yn perthyn i’r byd, fel nad wyf finnau’n perthyn i’r byd. Cysegra hwy yn y gwirionedd. Dy air di yw’r gwirionedd. (Ioan 17:15–17)

Sylwch, nid yw Iesu’n gofyn i Dduw eu lapio nhw mewn gwlân cotwm na’u gosod o afael pawb a phopeth. Ro’dd yn gwybod yn iawn y byddent yn siŵr o brofi anawsterau a gofidiau ac ofnau; nid eu cymryd hwy allan o’r byd yw’r bwriad – y byd oedd maes eu gweithgarwch a’u hymwneud, maes eu cenhadaeth a’u tystiolaeth i’r Enw ac i’r gwirionedd.

Yn hytrach, mae’n gofyn i Dduw eu cadw rhag yr un drwg – ma’na adlais o eiriau’r salmydd fan hyn: ‘Ni ad efe i’th droed lithro ac ni huna dy Geidwad. Ni huna ac ni chwsg Ceidwad Israel.’

Ac y mae’r Apostol Paul yn ei lythyr at yr eglwys yn Effesus yn cyflwyno’r un meddylfryd: ‘Gwisgwch amdanoch holl arfogaeth Duw, er mwyn i chwi fedru sefyll yn gadarn yn erbyn cynllwynion y diafol … ac wedi cyflawni pob peth, sefyll yn gadarn.’

A dyna yw craidd eiriolaeth Iesu Grist dros ei ddisgyblion yn y weddi hon yn yr ystafell honno: ar iddynt fod yn feddiannol o’r arfogaeth unigryw hwnnw er mwyn iddynt fedru sefyll a thystio – i fod yn eglwys Crist yn y byd.

Nid lle yw’r eglwys, ond pobl. Nid corlan, ond praidd. Nid adeilad cysegredig ond cynulliad crediniol, a rhaid i’w eglwys gofio ym mhob oes taw ei adeiladwaith Ef ydyw hi.

Yn y weddi honno mewn goruwchystafell ar drothwy cyflafan Calfaria, a’r  groes a’r dioddefaint wrth yr adwy, fe gwyd eto’r anogaeth i’w ddilynwyr rannu’r undod hwnnw sy’n cyfannu a thynnu ynghyd, yn clymu ac eto’n rhyddhau. Mae’n gweddïo ar iddynt fod yn ‘UN’ – i fyw mewn undod â’i gilydd.

Ar hyd y canrifoedd y mae’r eglwys wedi cael ei rhannu gan enwau dynion. Llwyddodd enwau Paul, Apolos a Ceffas i rannu’r eglwys yng Nghorinth, ac mae enwau Acweinas, Luther, Calfin, Newman, Wesle wedi rhannu’r eglwys ers hynny. Os dyrchefir enwau dynion nes i bobl eu gweld mewn goleuni amgenach na gweision y Crist Croeshoeliedig, yna mi fydd yr eglwys yn ymrannu; ond os dyrchefir enw’r Crist uwchlaw pob enw arall, fe ddaw’r eglwys ynghyd.

Yn enw’r Crist fe’n hunir – yn enw Crist y saif ei eglwys gerbron y byd yn rym i newid bywydau ac i achub eneidiau. A daw’r undod hwnnw nid drwy orchest neu ymdrech ond trwy wasanaeth a gostyngeiddrwydd – a dyna yw’r gyfrinach y mae’r ystafell hon yn ei datgelu. Mewn gostyngeiddrwydd a gwasanaeth yr amlygir yr undod hwnnw ar ei orau. Trwy oddef ein gilydd a rhannu â’n gilydd mewn cariad y mae sylweddoli dibenion ei deyrnas Ef.

Gellir holi: pam arddel yr enw? Pam yr angen i ymgysegru i waith? Pam yr angen i fod yn un? Mae’r ateb yng nghlo’r ail bennod ar bymtheg o Efengyl Ioan: ‘Er mwyn i’r byd gredu.’ A dyna, medd Ioan, oedd y bwriad dros gofnodi’r geiriau, y geiriau a rannwyd unwaith mewn ystafell, geiriau’r Crist wrth iddo eiriol ar ran ei eglwys ddoe a heddiw – ar i ni arddel yr enw ac ymgysegru i’r enw a bod yn un drwy’r enw i rannu i’r byd dystiolaeth o’r Un sy’n ein caru a’n gwaredu.

Boed inni brofi o’i gwmnïaeth a’i arweiniad wrth inni fyfyrio ar ddigwydd yr Wythnos Fawr, y Groglith a’r Pasg.

Gyda’m cofion cynhesaf, Peter

Darlleniadau: Salm 121; Ioan 17; Effesiaid 6:13.

Gweddi: Diolch i ti, O Dad, am ddyfodiad yr Wythnos Fawr ym mhenllanw’r Grawys. Arwain ni trwy ein defosiwn a’n myfyrdod i gadw ffydd â’r Crist a fu’n eiriol tros ei ddisgyblion a thros ei ddilynwyr ymhob oes. Pâr i ni arddel yr enw, i ymgysegru i’w waith a’i wasanaeth ac i gael ein huno’n un ynddo. Ar drothwy’r Pasg gad i ni olrhain o’r newydd y ‘llwybrau a gerddodd Efe’ ac mewn dwyster a rhyfeddod i sylweddoli mai trosom ni y ‘rhoes Efe ei ddwylo pur ar led a gwisgo’r goron ddrain’. Ac er bod ugain canrif yn gwahanu’r digwydd, gad i ni, O Dad, brofi cymdeithas ei ddioddefiadau, a grym ei atgyfodiad ym mhrofiadau’r funud hon. Amen.

Gweddi’r Arglwydd

Myfyrdod ar gyfer Dydd Sul, 21 Mawrth 2021

[Diolch i’r Parchg Judith Morris am y myfyrdod isod]

Annwyl gyfeillion,

Gweddi agoriadol: O Dduw ein Tad, a Thad ein Harglwydd Iesu Grist, trown atat gan gydnabod mai Tydi yw awdur bywyd. Ti yw’r Duw Hollalluog a’r Sanctaidd Un. Dyro i ni brofi yn awr o’th bresenoldeb dwyfol wrth i ni blygu ger dy fron mewn gweddi a myfyrdod. Gwna ni’n ymwybodol o’th gwmni yn ein cynnal ac yn ein gwroli. Cynorthwya ni i dreiddio’n ddyfnach i wirioneddau mawr y ffydd Gristnogol ac i werthfawrogi o’r newydd maint dy gariad trosom. Yn enw ein Harglwydd a’n Gwaredwr Iesu Grist. Amen.

Darlleniad: Luc 23: 26–49

Myfyrdod: A glywsoch chi erioed am Ffaldybrenin yng Nghwm Gwaun, Sir Benfro? Mae’n ganolfan encil a thŷ gweddi a bûm yno droeon yng nghwmni fy nghyd-weinidogion a chyd-aelodau. Mae’n bosib mynd yno am ddiwrnod, neu fe ellir aros am ychydig o ddyddiau a mwynhau cyfle i weddïo a gorffwys ynghanol prydferthwch Cwm Gwaun. Yn wir, dyma le i enaid gael llonydd. Disgrifiwyd Ffaldybrenin gan rai fel ‘a thin place’, man lle’r mae’r ffin rhwng daear a nefoedd yn ‘denau’ a phresenoldeb Duw yn agos a bron yn gyffyrddadwy. Ar hyd yr amser, bu pobl yn chwilio am lecynnau arbennig fel hyn lle mae’n haws ymdeimlo â phresenoldeb Duw er mwyn derbyn cysur ac arweiniad. Bu rhai yn dringo mynyddoedd ac yn chwilio am Dduw ar y copaon neu’n ceisio ei bresenoldeb yng nghyfoeth byd natur. Bu eraill yn pererindota ar hyd llwybrau hynafol ac yn ymdeimlo ag agosatrwydd Duw mewn capeli ac eglwysi diarffordd fel Soar y Mynydd neu Pennant Melangell.

Mae’r Beibl ar ei hyd yn cyfeirio at gymeriadau di-ri a ddaeth yn ymwybodol o bresenoldeb Duw ar adegau arbennig yn eu bywydau. Wrth weld y berth yn llosgi, ond eto heb ei difa, clywodd Moses yr Arglwydd Dduw yn siarad ag ef; sylweddolodd y bachgen ifanc Samuel nad yr offeiriad Eli oedd yn galw arno ond Duw ei hun; daeth Elias yn ymwybodol o bresenoldeb Duw ar fynydd Horeb yn y distawrwydd ac mae’r Salmydd droeon yn tystio i bresenoldeb yr Arglwydd yn ei fywyd.

Wrth droi at y Testament Newydd gwelir presenoldeb Duw yn amlwg yng ngwaith ac ym mywyd yr Arglwydd Iesu. Roedd Teyrnas Dduw yn agos wrth i unigolion gael eu hiacháu yn ysbrydol ac yn gorfforol, ac wrth i’r Iesu bregethu a dysgu. Yn ddiau, uchafbwynt gwaith Iesu oedd ei farwolaeth ar Galfaria ac yn y digwyddiad hwn o bosib y deuir at y man hwnnw lle mae’r ffin rhwng daear a nef ar ei theneuaf.  

Wrth ddarllen yr adroddiad am farwolaeth Iesu yn Efengyl Luc roedd yn amlwg fod y nef ar waith a Duw ei hun yng nghanol y cyfan: syrthiodd tywyllwch dros yr holl wlad hyd dri o’r gloch y prynhawn, rhwygwyd llen y deml yn ei chanol ac, er gwaethaf y poen a’r dioddefaint erchyll, cyflwynodd Iesu ei ysbryd i ofal ei Dad nefol. Dywedodd Eduard Schweizer: ‘Nid cri o anobaith oedd geiriau Iesu, ond mynegiant o ymddiriedaeth ffyddlon. Yr oedd Iesu wedi cael ei draddodi i ddwylo dynion, ond mae’n ei gyflwyno ei hun i ddwylo ei Dad.’ Mae adroddiad Luc hefyd yn cyfeirio at y canwriad, y milwr Rhufeinig, a dystiodd mai dyn cyfiawn oedd Iesu, yn gwbl rydd o gasineb, dicter a hunandosturi. At hynny, fe aeth yr holl dyrfaoedd a oedd wedi ymgynnull i wylio’r olygfa adref gan guro eu bronnau, yn amlwg wedi’u dwysbigo gan farwolaeth Iesu. Roedd Duw yn bresennol ac ar waith hyd yn oed ar yr awr dywyllaf un.

Cawn ninnau gyfle eleni eto i fynd i Galfaria, y ‘lle tenau’, ac i blygu gerbron y groes i gofio am yr aberth ac i ddiolch am y bywyd newydd sydd i’w gael ym marwolaeth Mab Duw.

Dacw’r nefoedd fawr ei hunan
nawr yn dioddef angau loes;
dacw obaith yr holl ddaear
heddiw’n hongian ar y groes:
dacw noddfa pechaduriaid,
dacw’r Meddyg, dacw’r fan
y caf wella’r holl archollion
dyfnion sydd ar f’enaid gwan.  (William Williams, 1717–91)

A hithau heddiw yn Sul y Dioddefaint awn i Galfaria, lle mae’r ffin rhwng y nefoedd a’r ddaear mor denau. Gwrandawn o’r newydd ar hanes y croeshoeliad. Oedwn a myfyriwn ar yr hyn a ddigwyddodd. Ymdeimlwn â phresenoldeb y Crist byw yn ein calonnau yng nghysgod y ‘nefoedd fawr ei hunan’.

Gweddïwn: Diolch i Ti o Dduw, ein Tad, am gyfle i droi atat o’r newydd. Diolchwn am dy Air ac am dy arweiniad. Diolch am dy ofal trosom. Cyflwynwn ger dy fron y sawl sydd yn cael bywyd yn anodd. Cofiwn am bawb sydd yn anhwylus, mewn profedigaeth a galar ac yn teimlo’n amddifad o gwmni anwyliaid a chyfeillion. Nertha hwynt a chynnal eu breichiau.

Maddau i ni ein holl feiau a chynorthwya ni i fyw yn unol â’th ewyllys, ac wrth inni agosáu at yr Wythnos Fawr cynorthwya ni i blygu o’r newydd ger dy fron mewn rhyfeddod pur.  

Gras ein Harglwydd Iesu Grist, a chariad Duw a chymdeithas yr Ysbryd Glân a fyddo gyda chwi oll. Amen.

Myfyrdod Sul y Mamau 2021

[Diolch i’r Parchg Peter Thomas am y myfyrdod isod]

Anwyliaid yr Anwel,

Efallai bod tuedd ynom i ystyried y Grawys yn gyfnod mwy syber a thrist na gweddill tymhorau’r calendr eglwysig; yn gyfnod o ddisgyblaeth, o ymprydio ac ymbaratoi wrth inni gyfeirio’n pererindod i gyfeiriad y Pasg a dwyn i gof groeshoelio’r Crist, ei aberth a’i ddioddefaint. Ond yna’n sydyn, yn blwmp yn ei ganol, fe ddown at y Sul hwn – y pedwerydd yng nghyfnod y Grawys, yn Sul y cyfeirir ato fel Sul y Fam.

Mam, fy anwylyn a’m hedd
A gwrthrych fy edmygedd;
Ei hanian yn fy neunydd brau
A’i gwaed yn fy ngwythiennau,
Ac yng nghôl ei chariad hi
Roedd o hyd ymgeledd imi.  (PMT)

Acenion, mae’n siŵr, y medr y rhelyw ohonom uniaethu â nhw wrth inni feddwl am ein mamau, am y cariad a’r gofal a rannwyd ganddynt, eu hymdrech a’u cefnogaeth a bod mesur helaeth o’r hyn ydym yn gynnyrch dylanwad mam.

Y ma’na ddihareb Iddewig sy’n nodi (gyda thafod mewn boch): ‘Gan na fedr Duw fod ym mhobman, fe greodd famau!’, ac mae’n dda cael neilltuo Sul penodol i gofio, i gydnabod ac i ddiolch am ddylanwad a gofal – Mam.

Yn wahanol i’r arfer yn yr Unol Daleithiau o ddathlu Dydd y Fam ar ddyddiad penodol, y mae Sul y Mamau yn yr ynysoedd hyn yn rhan annatod o’r calendr eglwysig.

Yn hanesyddol, roedd y Sul yn gyfle i weision a morwynion a oedd mewn gwasanaeth gael egwyl er mwyn dychwelyd adref a bwrw’r Sul yng nghwmni eu mam, a chafwyd cyfle i blant mewn ysgolion preswyl yn yr un modd dreulio’r dydd gyda’u mamau.

Y mae’r arfer o gyflwyno cacennau simnal yn gysylltiedig â’r Sul hwn – gan gofio taw mam, mae’n siŵr, a baratôdd y pecyn bwyd o bum torth haidd a dau bysgodyn i’w phlentyn a bod hwnnw o’i gyflwyno wedi bod yn gynhysgaeth yn nwylo’r Crist i borthi’r pum mil.

Mae’n siŵr fod gan y Gwaredwr ei hunan feddwl go arbennig o’i fam ddaearol: Mair, ‘yr hon a gadwodd yr holl bethau hyn,’ meddai’r Gair, ‘gan eu trysori yn ei chalon.’ A dyna chi stôr o brofiadau ac atgofion oedd gan hon.

Fe gofiwn iddi hi a Joseff fynd â’r baban Iesu i’w gyflwyno yn y deml yn unol â deddf puredigaeth yr Iddew a’u bod wedi cyfarfod yno â hen ŵr duwiol o’r enw Simeon a’i fod yntau wedi cymryd y plentyn yn ei freichiau ac wedi bendithio Duw: ‘Yr awr hon, Arglwydd, y gollyngi dy was mewn tangnefedd yn ôl dy air, canys fy llygaid a welodd dy iachawdwriaeth …’ Simeon hefyd sy’n rhagfynegi y byddai ei fam yn ei thro yn profi ei siâr hithau o ofidiau a phryder: ‘A byddi di’n dioddef hefyd, fel petai cleddyf yn trywanu dy enaid.’ (Luc 2:35)

Gwireddwyd y dweud hwnnw droeon, mae’n siŵr, wrth iddi dystio i ymateb adweithiol tyrfa neu unigolyn yn ystod gweinidogaeth Iesu. Ond efallai yn fwy dirdynnol yw’r ymadrodd hwnnw ar derfyn efengyl Ioan lle y nodir fod Mair mam Iesu ymhlith y tystion syn i’w ddioddefaint ar y groes: ‘yn ymyl croes Iesu yr oedd ei fam yn sefyll.’ (Ioan 19:25)

Yn y drydedd ganrif ar ddeg cyfansoddodd mynach Ffransisgaidd o’r enw Jacopone da Todi emyn o fawrhad i Fair mam Iesu, ac yna yn y ddeunawfed ganrif cyfansoddodd y cerddor Giovanni Pergolesi ddarn o gerddoriaeth gysegredig yn seiliedig ar y geiriau. Cyfeiriwyd at y gwaith fel ‘Stabat Mater’. Daw’r teitl o eiriau agoriadol yr emyn: ‘Stabat mater doloroso …’

‘Wrth y groes, er gwaetha’i thrallod, Mair ei fam a ddeil i warchod. Yno’n gwylied yn ei dagrau Mab ei mynwes yn ei glwyfau.’ (cyf. PMT)

‘Pan welodd Iesu ei fam yn sefyll wrth droed y groes a’r disgybl yr oedd Iesu’n ei garu yn sefyll gyda hi, meddai wrth ei fam, “Mam annwyl, cymer e fel mab i ti,” ac wrth y disgybl, “Gofala amdani hi fel petai’n fam i ti.”’ (Ioan 19:26) (beibl.net)

Bron yn ddieithriad wrth i mi ddarllen y geiriau hynny yn efengyl Ioan, y maent yn llwyddo i gyflyru’r emosiwn ac efallai yn fwyfwy eleni.

Yn arferol mi fyddai’r Sul hwn yn gyfle i deuluoedd ymgynnull a rhannu, i gyflwyno cardiau cyfarch a rhoddion yn fynegiant o’u serch a’u cariad.

Rwy’n ymwybodol hefyd fod yna ddwyster a thristwch yn rhan o ddigwydd y Sul hwn eleni o gofio fod cynifer o deuluoedd wedi colli anwyliaid yn ystod y flwyddyn o ganlyniad i effeithiau brawychus haint y coronafirws a chyfran uchel o famau yn eu plith.

Efallai fod rhai o’r farn fod dathliad tawelach a llai masnachol i’w groesawu, gan hepgor y torchau blodau a’r siocledi arferol.

Ond os medrwn gamu’n ôl am ennyd i ystyried arwyddocâd y dydd a synhwyro ei neges, fe’i gwelwn yng nghyd-destun ein pererindod trwy gyfnod y Grawys a’i weld yn gyfle i gynnal breichiau, i estyn tosturi a chydymdeimlad ac i ennyn perthynas ac adnabyddiaeth.

Wrth droed y groes y mae Iesu yn ymddiried gofal ei fam i Ioan y disgybl annwyl ac i’w fam yn ei thro dderbyn Ioan fel mab. Yn y weithred honno gwelwn gnewyllyn yr hyn yw eglwys – sef pobl sy’n rhannu’r argyhoeddiad taw Iesu yw Mab Duw a Gwaredwr y Byd, yn camu i berthynas â’i gilydd ac yn dod yn deulu’r ffydd. Yno wrth droed y groes y mae cymuned ffydd yn cael ei ffurfio, perthynas newydd yn cael ei chreu – ynghanol trallod, gofid ac ing yr amgylchiadau y mae llaw yn cael ei hestyn, braich yn cofleidio, cysur yn cael ei fynegi.

A dyma yw dilysnod yr eglwys ar hyd y cenedlaethau – cariad, cymorth, caredigrwydd, lletygarwch.

Mewn dyddiau ansicr bydd yr elfennau hynny yn fodd i’n cynnal a’n calonogi wrth inni gyda’n gilydd gyfeirio’n taith ymlaen i gyfeiriad y Pasg, ei oruchafiaeth a’i obaith.

Y mae geiriau emyn Richard Gillard yn fynegiant o’r hyn yw cymuned ffydd ac o’n cyfrifoldeb i estyn cymorth a thosturi wrth inni gerdded ymlaen:

Brother, sister, let me serve you,
Let me be as Christ to you,
Pray that I may have the grace
To let you be my servant too.
We are pilgrims on a journey
And companions on the road,
We are here to help each other
Walk the mile and bear the load. (R.G.)

Brawd a chwaer, gad imi weini,
Gad im fod fel Crist i ti,
A boed imi’n rasol dderbyn
Dy gynhorthwy parod di.
Pererinion ar ein trywydd,
Cyd-ymdeithwyr law yn llaw,
Yma ’nghyd i helpu’n gilydd,
Rhannu’r baich beth bynnag ddaw.
(addasiad PMT)

Gyda’m cofion cynhesaf atoch i gyd, Peter

Darlleniadau: Eseia 66:13–14; 49 15; Diarhebion 3:10–31; Luc 2: 22–35, 51; Ioan19:25–27.

Gweddi: Mawrygwn dy enw, O Dad, am Sul y Mamau, yn ddydd i goffáu ac i ddiolch am gariad mam, am eu hymdrech a’u haberth, eu cyfarwyddyd a’u cyngor ac am y dylanwad o’u bywyd a roes gyfeiriad i’n bywydau ni.

Diolch am fywyd Mair, mam Iesu. Helpa ni i efelychu ei hesiampl a’i hymroddiad, dyfnha ein cred a chrea ynom y parodrwydd i estyn llaw a rhannu baich, i gynnal a chysuro yn enw Crist, Arglwydd ein bywyd, Amen. 

Gweddi’r Arglwydd