Myfyrdod ar gyfer Dydd Sul, 21 Chwefror 2021

[Diolch i’r Parchg Judith Morris am y Myfyrdod isod]

Annwyl Gyfeillion,

Darlleniadau: Luc 4: 1–13; Luc 9:51.

Gweddi agoriadol: O Dduw ein Tad, a Thad ein Harglwydd Iesu Grist, diolchwn i Ti am gyfle newydd i’th addoli. Cynorthwya ni yn awr i agosáu atat ac i ymdeimlo â’th bresenoldeb. Tydi yw’r Duw sydd yn ein caru ac yr ydym oll yn werthfawr ac yn bwysig yn dy olwg. Dyro i ni brofi o’th arweiniad. Yn enw ein Harglwydd a’n Gwaredwr Iesu Grist. Amen.

Myfyrdod:Ddydd Sul diwethaf, am y tro cyntaf ers 56 o flynyddoedd, arhosodd trên yng ngorsaf Bow Street ar ei ffordd o Fachynlleth i Aberystwyth. Dyma oedd diwrnod ailagor yr orsaf ar ei newydd wedd! Agoriad swyddogol tawel a gafwyd gan fod swyddogion Trafnidiaeth Cymru yn awyddus i sicrhau na fyddai tyrfa o bobl yn heidio i’r orsaf a chael eu temtio i dorri rheolau cyfredol Covid-19. Bu’r digwyddiad yn eitem newyddion ar y teledu a’r radio a chaed sylwadau di-ri ar y cyfryngau cymdeithasol. Edrychwn ymlaen yn eiddgar at fynd ar daith o orsaf Bow Street yn y dyfodol agos!

Ychydig o ddyddiau yn ddiweddarach yn y calendr eglwysig roedd hi’n Ddydd Mercher Lludw, sef cychwyn Tymor y Grawys, a chawsom ein hatgoffa am daith arall, sef taith ein Harglwydd Iesu i fyny i Jerwsalem. Meddai Luc: ‘Pan oedd y dyddiau cyn ei gymryd i fyny yn dirwyn i ben, troes ef ei wyneb i fynd i Jerwsalem …’. Dyma drobwynt Efengyl Luc.

Cyfnod o ddeugain niwrnod yw’r Grawys sy’n arwain i fyny at y Pasg pan ddethlir atgyfodiad Crist o’r bedd a’i fuddugoliaeth dros angau. Cawn ninnau hefyd gyfle i droi ein golygon o’r newydd i gyfeiriad Jerwsalem y dyddiau hyn ac i fyfyrio ar wythnosau olaf ein Harglwydd Iesu ar y ddaear, yn ogystal â chofio rhai o’r digwyddiadau ingol hynny, megis y weddi ddwys yng Ngethsemane, sefydlu’r Swper Olaf, y croeshoelio a’r atgyfodiad.

O Fab y Dyn, Eneiniog Duw, fy Mrawd a’m Ceidwad cry’,
ymlaen y cerddaist dan y groes a’r gwawd heb neb o’th du;
cans llosgi wnaeth dy gariad pur bob cam,
ni allodd angau’i hun ddiffoddi’r fflam.  (George Rees, 1873–1950)

Sut felly y gallwn ni ddefnyddio’r cyfnod hwn fel adeg o ymbaratoi wrth agosáu at yr wythnos bwysicaf yn y calendr Cristnogol, sef yr Wythnos Fawr? A ydym yn credu y bydd ychydig o baratoi yn gymorth inni yn ein bywydau ysbrydol wrth inni geisio treiddio’n ddyfnach i ymdeimlo â’r cariad pur a welwyd wrth i’r Arglwydd Iesu ildio’i fywyd trosom? Beth allwn ei wneud yn ymarferol?

Er mwyn ceisio uniaethu â phrofiad yr Iesu yn gwrthsefyll temtasiynau yn yr anialwch fe fydd rhai Cristnogion yn ymarfer disgyblaeth arbennig trwy ymwrthod â phethau melys dros gyfnod y Grawys. Bydd eraill yn penderfynu treulio llai o amser ar y cyfryngau cymdeithasol ac ar y We. Efallai mai darllen deunydd a grëwyd yn arbennig ar gyfer y Grawys a wna’r mwyafrif ohonom a cheir pob math o adnoddau wedi’u paratoi gan rai o’r enwadau, mudiadau Cristnogol ac awduron unigol i’n cynorthwyo. Wrth gwrs, gellir troi at y Beibl a chanolbwyntio ar y penodau arbennig sy’n olrhain hanes dioddefaint Crist a threulio ychydig mwy o amser mewn gweddi. Syniad arall yw myfyrio uwchben un emyn bob dydd. Er ei bod bellach yn Sul Cyntaf y Grawys, nid yw hi’n rhy hwyr i ddechrau! Ond yn sicr, mae defnyddio tymor y Grawys fel cyfnod i baratoi ar gyfer dathlu’r Pasg yn ddisgyblaeth sydd yn medru dwyn ffrwyth yn ein bywydau ysbrydol.

Ond ym mha bynnag ffordd y byddwn yn treulio’r deugain niwrnod nesaf boed inni dynnu’n nes at Iesu ac at y cariad hwnnw a fu’n llosgi trosom ar Galfaria. Yn aberth yr Arglwydd Iesu gwelwn rym nad oes modd ei orchfygu a chariad sy’n mynnu dal ati er gwaethaf yr ymdrechion mwyaf creulon i’w dawelu a’i ddiddymu. Dyma gyfle inni ganolbwyntio o’r newydd felly ar y pethau hyn a’u harwyddocâd i ni heddiw fel y gallwn dystio i weithgarwch y grym dwyfol a’r cariad pur yn ein bywydau.

Tydi yw’r ffordd, a mwy na’r ffordd i mi, tydi yw ’ngrym:
pa les ymdrechu, f’Arglwydd, hebot ti, a minnau’n ddim?
O rymus Un, na wybu lwfwrhau,
dy nerth a’m ceidw innau heb lesgáu.  (George Rees, 1873–1950)

Gweddïwn: Diolch i Ti Arglwydd am y tymor arbennig hwn. Diolch am gyfle i fyfyrio o’r newydd ar arwyddocâd marwolaeth ac atgyfodiad Crist. Cynorthwya ni yn ystod yr wythnosau nesaf i droi ein golygon i gyfeiriad Jerwsalem ac i weld o’r newydd gariad a grym Crist ar waith yn ein bywydau ninnau.

Cofiwn am y rhai sydd yn cael bywyd yn anodd ac yn heriol ar hyn o bryd. Cyflwynwn hwynt yn dyner ac yn annwyl ger dy fron. Taena d’adain drostynt a dyro iddynt brofi o’th dangnefedd a’th ofal dwyfol.

Maddau inni ein holl feiau, ac am i ni dy siomi droeon. Cynorthwya ni i fyw bob amser yn unol â’th ewyllys gan gyflawni’r hyn sy’n gymeradwy gennyt.

Clyw ein gweddi a dyro inni o’th fendith.

Gras ein Harglwydd Iesu Grist, a chariad Duw a chymdeithas yr Ysbryd Glân a fyddo gyda chwi oll. Amen.

Myfyrdod 14 Chwefror 2021
[Diolch i’r Parchg Peter Thomas am y myfyrdod isod]

Anwyliaid yr Anwel,

Prin fod angen nodi arwyddocâd y diwrnod hwn o gofio’r dyddiad. Mae’n ddydd gŵyl Sant Ffolant – Gŵyl y Cariadon – ac er ei bod bellach wedi datblygu’n ŵyl seciwlar i bob pwrpas, y mae ei seiliau mewn gweithred aberthol. Merthyrwyd Sant Ffolant yn 269 O.C. yn ystod ymerodraeth Claudius, ond mae’r serch a’r cariad a amlygwyd rhyngddo ef a merch ceidwad y carchar wrth iddo aros ei dynged wedi goroesi’r blynyddoedd ac yn parhau i ysgogi’n cyfarchion a’n rhoddion ddeunaw canrif yn ddiweddarach.

Yn ystod blynyddoedd cynnar y ganrif hon darlledwyd cyfres o raglenni ar nos Sul ar donfeddi Radio Cymru yn ymdrin â geiriau a’u hystyron. Yr unigryw Twm Morys oedd yn llywio’r rhaglen, ac mi fyddech yn clywed llais yr actor (y diweddar, bellach) Stewart Jones – a ymgorfforodd y cymeriad hwnnw Ifans y Tryc ’slawer dydd – yn darllen yn goeth ac ystyrlon gynnwys y drydedd bennod ar ddeg o lythyr cyntaf Paul at y Corinthiaid. Y bennod sy’n cychwyn gyda’r geiriau: ‘Pe llefarwn â thafodau dynion ac angylion, a heb fod gennyf gariad, efydd swnllyd ydwyf, neu symbal aflafar …’ Ond wedi i ni glywed agorawd y bennod, mi fyddai lleisiau gwahanol i’w clywed wedyn yn darllen gweddill yr adnodau yn nhafodiaith eu bro a’u hardal. Yr oedd yr arbrawf yn un difyr a dadlennol a dweud y lleiaf. Ond yna wedi i bob datganiad orffen, mi fydde Stewart Jones i’w glywed yn darllen eto’r adnod glo: ‘Yr awron y mae yn aros ffydd, gobaith, cariad, y tri hyn, a’r mwyaf o’r rhain yw cariad.’

Ie, ‘yn aros’ – yn sefyll yr un – yn ddiddarfod.

O ran mynegiant, y mae cynnwys y bennod hon gyda’r hyfrytaf o holl benodau’r Testament Newydd ac mewn byd o symud a chyfnewidiadau mawr, fe rydd inni’r sicrwydd fod ’na rai pethe’n aros yn ddigyfnewid.

Y mae’r bennod yn nodi pump o enghreifftiau o bethau y bydd pobl o bryd i’w gilydd yn rhoi gwerth arnynt ac yn awyddus i fod yn gyfrannog ohonynt.

Y cyntaf yw huodledd: ‘pe llefarwn â thafodau dynion ac angylion’. Dawn yr areithydd, y ddawn i drin a chyfathrebu geiriau, i ddweud yn ysgubol a grymus; y gallu i berswadio ac argyhoeddi. Cafodd amryw feddiannu’r ddawn honno a’i sianelu er daioni weithiau, er drygioni dro arall. Yn eu plith y mae athronwyr, diwygwyr, militarwyr a gwleidyddion. Pobl â’r ddawn i symud cynulleidfaoedd trwy huodledd eu dweud.

Gwybodaeth yw’r ail beth: ‘a gwybod ohonof y dirgelion oll, a phob gwybodaeth’. Y ddawn i ddeall ac i dreiddio trwy ddirgelion er mwyn canfod y gwirionedd. Dawn ydoedd a rannwyd i rai dethol ar un adeg; dawn a gyplyswyd â statws a sylw, a dawn a borthwyd ag arian a modd. Ond bellach daeth yr hyn a oedd gynt yn eiddo escliwsif yr ychydig yn eiddo’r mwyafrif trwy fanteision addysg a gwyrth technoleg gan gynnig, ar wasgiad botwm, doreth o wybodaeth dros rwydweithiau’r We.

Y mae’r trydydd rhinwedd yn dilyn yn dynn yn ei sodlau, sef proffwydoliaeth: ‘a phe byddai gennyf ddawn proffwydo a gwybod ohonof y dirgelion oll’. Y ddawn i ddarogan beth all ddigwydd – i rannu cyfrinach y dydd cyn iddo wawrio. Dyma diriogaeth yr entrepreneur, y mentrwr, a’r meddyg-sbin, y ddawn i rag-weld ffortiwn a cholled y farchnad stoc, i ddilyn hynt masnach ac i ganfod ei helynt cyn i’r helynt hwnnw ein cyrraedd.

Darllenwn yn Llyfr Cyntaf Cronicl i’r brenin Dafydd gynnwys ymhlith ei fyddin rai o lwyth Issachar, a dyma a ddywedir amdanynt – eu bod yn rhai a oedd yn medru ‘darllen yr amserau ac yn ymwybodol o’r hyn a ddylai Israel ei wneud’ (1 Cron. 12:32). Pobl oedd â’r gallu i ddirnad, i broffwydo ac i gynnig arweiniad. Yn feddiannol o’r ddawn i ddarllen yr amserau ac i ganfod y man lle’r ydym, a’r fan lle dylem fod, a’r modd i ni gyrraedd y nod.

Grym ewyllys yw’r peth nesaf – bod yr hyn yr ydych yn ei ewyllysio yn cael ei wireddu. Y grym a ddaw yn sgil statws ac awdurdod: ‘fel y gallwn hyd yn oed symud mynyddoedd’.Ac ma’na ddigon o enghreifftiau o bobl a lwyddodd trwy eu dyfais a’u dylanwad i gyrraedd y stad honno.

Ac yna’r peth olaf a ddeisyfir yw’r ‘gallu i ymddangos yn hael a rhinweddol gerbron y byd’, trwy ennill sylw, enw a pharch ein cyd-fforddolion: ‘a phe porthwn y tlodion â’m holl dda, a phe rhoddwn fy nghorff i’w losgi, a hynny er mwyn ymffrostio’.

Ond er mor atyniadol ydyw’r rhinweddau yma, y mae iddynt i gyd eu cyfyngiadau, a byr yw eu parhad: ‘Proffwydoliaethau, fe’u diddymir hwy … gwybodaeth, fe’i diddymir hithau. Oherwydd amherffaith yw ein gwybod ac amherffaith ein proffwydo.’

Ond fe erys rhyw bethau’n ddigyfnewid, rhyw bethau na fedr rhawd y blynyddoedd eu difa na’u cyfyngu, ac ymhlith y pethau hynny y mae ‘ffydd, gobaith a chariad, a’r mwyaf o’r rhain yw cariad’.

Y mae Paul ar derfyn y bennod yn crynhoi’r dweud trwy ddatgan fod Cariad Cristnogol yn ei hanfod yn barhaol, yn gyflawn, yn anorchfygol.  

Yn barhaol: pan fydd pob dim y mae pobl yn ymddiried ynddynt wedi dod i ben, mi fydd cariad yn sefyll.

Yn Llyfr Caniad Solomon yn yr Hen Destament (pen. 8: adn. 7) ceir yr addewid yma: ‘Ni all dyfroedd lawer ddiffodd cariad, ac ni all afonydd ei foddi.’

‘Nid yw cariad yn darfod byth,’ medde Paul fan hyn: ‘mae’n goddef i’r eithaf, yn credu i’r eithaf, yn gobeithio i’r eithaf, yn dal ati i’r eithaf.’

Y mae cariad hefyd yn gyflawn: ‘Yn awr, gweld mewn drych yr ydym a hynny’n aneglur ond yna cawn weld wyneb yn wyneb.’ I bobl Corinth roedd yna arwyddocâd yn y dweud hwnnw gan fod dinas Corinth yn enwog am gynhyrchu drychau o fetel sgleiniog, ond er cystal eu hansawdd a’u sglein roedd yr adlewyrchiad yn parhau’n aneglur. ‘Felly carodd Duw y byd fel y rhoddodd efe ei unig anedig fab …’ meddai Ioan yn ei efengyl.Yn nyfodiad Iesu Grist i’r byd fe ddaw’r datguddiad yn eglur: ‘y neb a’m gwelodd i a welodd y Tad’.

Ac yna’r drydedd nodwedd a berthyn i gariad yw ei fod yn anorchfygol. Tystiolaeth y Testament Newydd yw mai ‘Duw Cariad Yw’ – y cariad nad yw’n oeri, y cariad sy’n bwrw allan ofn, yn cymodi gelynion; a byth, byth yn darfod. Fel y mae’r Duw sy’n ffynhonnell y Cariad yn anorchfygol, felly ni all dim ddileu gwir gariad. Er bod ffydd a gobaith yn nodweddion pwysig, eto ‘y mwyaf o’r rhain yw cariad’. Y mae ffydd heb gariad yn oer a gobaith yn ddi-rym. Cariad yw’r gwres sy’n meithrin ffydd a gwneud gobaith yn sicrwydd.

Gelwir arnom i adlewyrchu’r cariad hwnnw a’i fynegi mewn gair a gweithred.

Y mae i’r bennod hon ben a chynffon mewn penodau eraill. Y mae adnod glo’r ddeuddegfed bennod yn nodi: ‘yr wyf am ddangos i chwi ffordd ragorach fyth’, ac yna mae’r bedwaredd bennod ar ddeg yn cychwyn trwy ddatgan: ‘Dilynwch gariad yn daer.’

Ac onid hynny ddylai anogaeth a neges y Sul hwn fod yn ein hanes ni i gyd. Rhown y flaenoriaeth i gariad.

Pwy all fesur lled y cariad
Sydd yn nyfnder calon Duw?
Pwy all ddirnad beth yw’r uchder,
Beth yw hyd y ddyfais wiw?
Ond fe wn ar waetha’r holi
Ei fod yn fy nghofio i
Ac yn fy ngharu, ac yn fy ngharu
Fy Arglwydd cu.    (P.M.T.)

Gyda’m cofion a’m cyfarchion cynhesaf, Peter

Darlleniadau: 1 Corinthiaid pen. 13; Ioan 3:16–21

Gweddi: Arglwydd Dduw’r Cariad, gosod dy ddwylo clwyfedig mewn bendith dros dy bobl ymhob man, i’w cofleidio a’u cynnal; i’w hiacháu a’u hadfer, eu tynnu atat ti dy hun, ac at ei gilydd mewn cariad.

Arglwydd, gwna ni yn offeryn dy dangnefedd: lle bo casineb, boed i ni hau cariad; lle bo tramgwydd – maddeuant; lle bo anobaith – gobaith; lle bo anghydfod – undeb; lle bo tywyllwch, boed inni hau goleuni; lle bo amheuaeth – ffydd; lle bo tristwch – llawenydd. Er mwyn dy drugaredd a’th wirionedd. Yn Iesu Grist, Amen.

Gweddi’r Arglwydd

Myfyrdod Sul cyntaf Chwefror 2021
[Diolch yn fawr i’r Parchg Peter Thomas am y myfyrdod isod]

Anwyliaid yr Anwel,

Yn ystod yr wythnos hon cyflwynwyd nifer o deyrngedau haeddiannol i’r Capten Syr Tom Moore a fu farw ddydd Mawrth yn 100 oed. Bu ei ymdrechion glew yn ystod misoedd cynnar y pandemig yn ysbrydoliaeth i gynifer. Llwyddodd i gydio yn nychymyg pobl gan esgor ar haelioni rhyfeddol. Grymusodd ein gwerthfawrogiad o’r Gwasanaeth Iechyd Cenedlaethol, o ymdrech ac ymroddiad meddygon, nyrsys a gofalwyr a chyfrannwyd dros £33 miliwn mewn nawdd. Roedd ei foneddigeiddrwydd a’i wyleidd-dra, ei ddygnwch a’i wên yn fodd i godi’n calon ynghyd â’i air calonogol a gobeithiol: ‘Bydd yfory yn well na heddiw – bydd yfory yn ddiwrnod da.’

Diolch am bobl o’i galibr ef a’i debyg a lwyddodd i ennyn ynom yr hyder i ddal ati mewn dyddiau anodd.

Ym mhennod glo ei lythyr at y Colosiaid y mae’r Apostol Paul yn cyfeirio at ŵr o’r enw Tychicus, a’r hyn a ddywed amdano yw ei fod ‘yn frawd annwyl, yn weithiwr ffyddlon sy’n gwasanaethu’r Arglwydd gyda mi’, ac yna fe â ymlaen i ddweud: ‘yr wyf yn ei anfon atoch yn unswydd er mwyn iddo eich calonogi.’

Gŵr o dalaith Rufeinig Asia oedd Tychicus – roedd yn un o’r bobl hynny yr ymddiriedwyd iddo’r cyfrifoldeb o fynd â’r casgliad cenhadol yn enw’r dalaith i Jerwsalem er mwyn cynorthwyo’r tlodion yno.

I Tychicus yr ymddiriedwyd y cyfrifoldeb hefyd o gludo’r ‘Llythyron o Garchar’ fel y’u gelwir, sef y llythyron a ysgrifennodd Paul tra oedd mewn carchar yn Rhufain at eglwysi Effesus, Colosia a Philipi. Er mai cynnil yw’r wybodaeth sydd gennym amdano – cyfeiriadau prin yn Llyfr yr Actau a’r llythyr at yr Effesiaid ynghyd â’r cyfeiriad hwn ym mhennod glo’r Colosiaid – mae’n amlwg ei fod yn fwy na phostman epistolau a bod ymhlith ei briod ddoniau y ddawn i galonogi ac i ysbrydoli.

Y ma’na stori am ddyn, pan oedd ar wyliau un haf, yn canfod tyrfa o bobl wrth lanfa gychod. Yno mewn cwch bychan, bregus yr oedd gŵr wrthi’n paratoi i gychwyn ar fordaith. Yr oedd nifer yn y dyrfa yn ceisio ei berswadio rhag mynd, gan ei atgoffa o’r peryglon ac o’r holl bethau a fedrai fynd o’i le. Ond wrth i’r cwch adael y lanfa fe deimlodd yr ymwelydd ryw gymhelliad taer i galonogi’r morwr yn ei gwch bach ac fe waeddodd yn uchel: ‘Dos amdani, gyfaill, pob hwyl iti. Ryn ni’n falch ohonot.’

Y mae angen llai o feirniaid arnom a mwy o ysgogwyr llawenydd – y bobl hynny sy’n medru taro nodyn cadarnhaol ynghanol llif o leisiau negyddol, sy’n medru gweld gyda llygaid gwahanol a rhannu gweledigaeth a fydd yn destun llawenydd a gobaith.

A phan fydd rhywrai yn enw Crist yn mentro allan mewn ffydd ac yn taenu eu rhwydau, peidiwn â son am y rhwystrau a’r stormydd ond yn hytrach am wyrth a chyfaredd y rhwydau llawn.

Mi fydd rhai ohonoch, mae’n siŵr, yn cofio’r canwr gwlad o’r 80au Willie Nelson a’r gân ‘On the road again’:

Just can’t wait to get on the road again,
Goin’ places that I’ve never been,
Seein’ things that I have never seen,
And I can’t wait to get on the road again.

O’r pum cyfeiriad at Tychicus yn y Testament Newydd, y mae pob un ohonynt yn ei ddarlunio ar y ffordd ac ar dramp, naill ai gyda Paul, neu’n cario negeseuon neu lythyrau drosto.

Fe ddaeth Tychicus ar wŷs yr Apostol Paul o ddinas Effesus i Colosia er mwyn calonogi’r eglwys yno. Roedd eisoes wedi ennill enw iddo’i hun fel calonogwr o fewn yr eglwys yn Effesus. Sonia Paul amdano wrth y gynulleidfa honno yn ei lythyr: ‘Y mae yn frawd annwyl ac yn weinidog ffyddlon yn yr Arglwydd ac yn un i’ch calonogi.’ Bu’r rhinwedd honno yn fodd i ddwyn cymod a gwell dealltwriaeth ymhlith aelodau’r eglwys yn Colosia a thanlinellu swyddogaeth a blaenoriaethau’r Ffydd.

Yr oedd gau-athrawon yn Colosia a oedd am dwyllo’r eglwys ifanc trwy geisio llanw eu meddyliau â dysgeidiaeth a syniadaeth a oedd yn estron i’r Ffydd. Roedd hyn yn amlwg wedi cythruddo Paul ac yn ei lythyr at yr eglwys honno y mae’n tanlinellu egwyddor sylfaenol y ffydd – taw Iesu Grist yw pen yr eglwys ac ynddo Ef yn unig y mae inni brofi bywyd.

Rhoddwyd i Tychicus y ddawn i galonogi, a defnyddiodd y ddawn honno i feithrin ffydd ac argyhoeddiad aelodau eglwys Colosia wrth eu cyfeirio at Iesu. Nid oedd ganddo Destament Newydd i ddarllen ei stori – onid oedd yntau’n rhan o’r stori oedd ar gerdded ym mlynyddoedd cynnar y Ffydd.

Y mae’r stori honno’n parhau a ‘rhyw newydd wyrth o’i angau drud a ddaw o hyd i’r golau’ wrth inni efelychu esiampl a rhannu tystiolaeth a fedr newid y byd a newid bywydau pobl. Ymddiriedwn yn y Crist digyfnewid, yr Un sydd â’r yfory yn ei law, a gallwn fod yn siŵr o hyn – y bydd yr yfory hwnnw yn ddiwrnod gwirioneddol dda.

Ynghanol bwrlwm cymysg ein profiadau,
Yr oriau lleddf a’r llon a leinw’n byw,
Ond in ymddiried, ma’na Un i’n harbed
A rhannu wna o stôr adnoddau Duw.   P.M.T.

Gyda’m cofion cynhesaf a’m dymuniadau da,

Peter

Darlleniad: Colosiaid 4:7–8; Actau 20:4; Effesiaid 6:21.

Gweddi: Derbyn ein diolch Arglwydd am funudau tawel a fedr newid gwerth y byd i’n golwg, ac am lonyddwch i synhwyro dy bresenoldeb.

Gweddïwn am dy nerth a’th amddiffyn inni mewn dyddiau anodd, pan fydd gofidiau a phryderon yn bygwth, pan fydd afiechyd yn llesteirio neu hiraeth a thristwch yn llenwi’n bron.

Bydded i’th dangnefedd di, sydd uwchlaw pob deall gylchu o’n cwmpas a’n cynnal y foment hon ac i bob yfory newydd a ddaw i’n rhan. Amen.

Gweddi’r Arglwydd

Myfyrdod ar gyfer dydd Sul, 31 Ionawr 2021

[Diolch i’r Parchg Peter Thomas am y myfyrdod isod]

Anwyliaid yr Anwel,

Mae’n siŵr eich bod yn holi: am beth mae’n siarad, dwedwch – ‘elwch a thawelwch’? Fe wyddom yn iawn ystyr y gair tawelwch, sef ‘bod yn amddifad o sŵn; distawrwydd neu lonyddwch’, ond pan awn ati i chwilio am elwch, mae hyd yn oed y Geiriadur Mawr yn gosod * wrth ei ochr gan awgrymu ei fod yn hen air – obsolete word. Ond daw Geiriadur  Prifysgol Cymru i’r adwy gan nodi taw ystyr elwch yw ‘llawenydd, miri, twrw llawen, gorfoledd’ – mewn gwrthgyferbyniad llwyr i dawelwch. Wedi blwyddyn eithriadol anodd a thrist yn hanes cynifer o ganlyniad i haint y Coronafirws, mi fyddai elwch yn air i godi’n calon.

Pan fyddaf yn troi i’m llyfrgell i chwilota am lyfr, mi fyddaf yn ’nabod rhai wrth liw eu clawr, eraill o ran eu maint neu drwch eu tudalennau. Mi fydd arddull yr ysgrifen ar hyd meingefn y llyfr yn help weithiau, ond, yn fwy aml na heb, y teitl, hwnnw fydd yn tynnu sylw’r llygad cyn i mi estyn llaw i’w dynnu o’r silff. Wrth reswm, ma’na ffefrynnau, y rhai a dynnwyd droeon o’r silff a’u byseddu. Yn eu plith mae gennyf gasgliad o weddïau a myfyrdodau gan ŵr o’r enw Eddie Askew a theitl y cyntaf yn y gyfres yw: A Silence and a Shouting, a gyhoeddwyd er budd y Genhadaeth i Wahangleifion. Treuliodd Eddie Askew ei oes yn gweithio ymhlith gwahangleifion yn yr India cyn ei benodi yn brif gyfarwyddwr y genhadaeth honno. Y mae ei lyfrau a’i luniau wedi bod yn ysbrydoliaeth i gynifer.

A dyma gofio fod Sul olaf Ionawr yn Sul y Gwahangleifion ac yn gyfle i roi sylw i’r gwaith o ddwyn iachâd ac adferiad i’r rhai sy’n dioddef o’r clefyd.

Efallai bod tuedd inni feddwl taw un o glefydau dyddiau’r Beibl yw’r gwahanglwyf ac fe gofiwn am stori Naman yn yr Hen Destament yn trochi saith gwaith yn yr Iorddonen cyn iddo dderbyn iachâd (2 Brenhinoedd pen. 5). A bod yr Arglwydd Iesu wedi dod ar draws nifer o wahangleifion yn ystod ei weinidogaeth ddaearol. Reit ar gychwyn y weinidogaeth honno yn Galilea cawn hanesyn amdano yn iacháu gŵr o’r gwahanglwyf (Marc 1:40) ac yna yn Efengyl Luc (Luc 17: 11–19) mae’n iacháu deg gŵr gwahanglwyfus, ond dim ond un a ddychwelodd i ddiolch iddo.

Cofiwn hefyd iddo dderbyn gwahoddiad i swper yn nhŷ Seimon y gwahanglwyfus a bod gwraig wedi tarfu ar y swper  hwnnw ac wedi torri ffiol o ennaint gwerthfawr er mwyn eneinio Iesu (Marc 14:3–9).  

Ond efallai y cewch eich synnu o ddeall bod tros bedair miliwn o bobl yn dioddef o’r gwahanglwyf yn ein byd ni heddiw yng ngwledydd India, Brazil ac Indonesia ac mae’r Sul hwn yn gyfle inni roi sylw i’r gwaith y mae’r Genhadaeth i Wahangleifion yn ei gyflawni.

Ond dewch nôl am ennyd at deitl y llyfr a gyhoeddwyd er budd y genhadaeth honno: ‘A Silence and a Shouting’ – tawelwch ac elwch. Mae’r awdur yn rhyw awgrymu fod i dawelwch ei huodledd ynghanol sŵn a mwstwr ein byw. Mi fydd hi’n dymor y Baftas a’r Oscars gyda hyn a’r diwydiant ffilmiau yn ymgiprys am y gwobrau a’r sylw a ddaw yn eu sgil. Mae’n siŵr y bydd yn rhaid ailfeddwl dull y gwobrwyo eleni. 

Rai blynyddoedd yn ôl derbyniodd y ffilm Into Great Silence gryn sylw a chymeradwyaeth y beirniaid ffilm a’r wasg. Ond yn wahanol i’r disgwyl, nid ffilm ydoedd hon a oedd yn cyflwyno anturiaethau diweddaraf Harry Potter neu James Bond, ond ffilm sy’n rhannu stori criw o fynachod Ffrengig mewn mynachlog ym mynyddoedd yr Alpau. Treuliant eu dyddiau mewn tawelwch, heb yngan yr un gair, ac mae symledd eu byw a’u hargyhoeddiad unplyg yn fynegiant gwahanol iawn i fwrlwm arferol bywyd.

Mi fydd adegau pan fydd ymgadw rhag dweud yn fynegiant mwy huawdl na thraethawd o eiriau. Mi gofia rhai ohonom am glasur Paul Simon ‘The Sound of Silence’ a gyfansoddodd yn 1974: ‘The words of the prophets are written on the subway walls and tenement halls and whispered in the sound of silence.’ 

Y mae Gair Duw yn frith o enghreifftiau o bobl yn troi i fannau tawel ac anghysbell o sŵn y byd a’i bethau ac yn darganfod yn y mannau hynny fod Duw yno hefyd.

Onid dyna oedd profiad Jacob wedi iddo ddianc i fan anghysbell ’rôl twyllo ei dad Isaac? Mae’n rhoi ei ben i lawr ar garreg, yn cysgu, yn breuddwydio, yn dihuno ac yn galw’r lle yn Bethel am iddo ganfod fod Duw yno a bu’r profiad yn fodd i newid holl gyfeiriad ei fywyd.

Man yr encilio i Moses oedd anialdir tir Midian ac yno wrth fugeilio defaid ei dad-yng-nghyfraith mae’n dod ar draws perth yn llosgi heb ei difa ac er mawr syndod iddo yn darganfod fod Duw yng nghanol y berth. ‘Tyn dy esgidiau oddi ar dy draed – mae’r man yr wyt yn sefyll arno yn dir sanctaidd.’ Ac fe gafodd Elias brofiad cyffelyb; mae’n gorfod dianc rhag llid a chynddaredd Jesebel gwraig Ahab ’rôl llwyddiant yr ornest ar fynydd Carmel, i ogof ar fynydd Horeb, ac yn canfod fod Duw nid mewn cynyrfiadau nerthol – taran a gwynt a thân – ond mewn sibrydiad tawel. Wrth droi i dudalennau’r Testament Newydd, canfyddwn y gwerth y mae Iesu Grist ei hun yn ei roi ar encilio i fannau unig a chael fod Duw yno yn y tawelwch yn ei atgyfnerthu.

Ynghanol dwfn ddistawrwydd, ymhell o sŵn y dref,
Fe hoffai ddal cymundeb â’i Dad oedd yn y nef.

Y mae’r Salmydd yn nodi’r angen inni brofi tawelwch ac elwch: ‘Yn Nuw y mae fy enaid yn ymdawelu ac oddi wrtho ef y daw fy ngwaredigaeth’ (Salm 62:2). Ond pedair salm yn ddiweddarach mae yn newid cywair: ‘Gwaeddwch yn uchel i Dduw, holl bobl y byd! Canwch gân i ddweud mor wych ydy e, a’i foli’n hyfryd.’

Mi fydd angen inni, bob hyn a hyn, dorri’r tawelwch – pan fydd anghyfiawnder, trais a gorthrwm yn codi pen, a bryd hynny mi fydd angen inni leisio’n gryf a hyderus ein gwrthwynebiad. Un o ymadroddion cofiadwy Dr Martin Luther King oedd: ‘In the End, we will remember not the words of our enemies, but the silence of our friends.’

Mi fydd angen llais i fynegi ein protest, llais i roi sylw i’r anghenus a’r amddifad, ac i uniaethu â’r rhai a wahanwyd gan gymdeithas a chymuned oherwydd anabledd neu gred neu liw croen. Ar y Sul hwn y mae cyfle i godi’n llais drachefn dros y rhai sy’n dioddef yn ein byd a phedwar miliwn o wahangleifion yn eu plith. Elwch a Thawelwch.

Yn gymaint iti estyn llaw i’th gôd
A noddi’r gwaith a wneir mewn estron wlad
I wella cyflwr ac i adfer nerth
A dwyn y gobaith am gael gwir iachâd
Fe’i gwnaethost, do, i’r Un sy’n Arglwydd Nef
A phrofi wnei o rin ei fendith ef.    (PMT)

Bendith Duw a’i amddiffyn a fyddo’n rhan.

Gyda’m cofion cynhesaf, Peter

Darlleniad: Salm 46 a Salm 62

Bydd yn dawel yn dy Dduw,
Ymlonydda ynddo Ef,
Ac yn sŵn a therfysg byd
Fe gei ynddo noddfa gref.
Duw yw fy nghraig a’m nerth
A’m cymorth rhag pob braw,
Ynddo y mae lloches im
Pa beth bynnag ddaw.

‘Pob perchen anadl molianned yr Arglwydd, molwch yr Arglwydd’ (Salm 150:6).

Gweddi: Arglwydd, ‘rho imi nerth i wneud fy rhan, i gario baich fy mrawd, i weini’n dirion ar y gwan a chynorthwyo’r tlawd. Ehanga ’mryd a gwared fi rhag culni o bob rhyw, rho imi weld pob mab i ti yn frawd i mi, O Dduw’. Amen.

Gweddi’r Arglwydd

[Diolch yn fawr i’r Parchg Judith Morris am y myfyrdod isod]

Myfyrdod ar gyfer Dydd Sul, 24 Ionawr 2021

Annwyl gyfeillion,

Cyfeiriodd Peter yn ei fyfyrdod yr wythnos ddiwethaf at dymor y gaeaf a chawsom ein hatgoffa ganddo fod Duw yn ein hannog i edrych y tu hwnt i galedi a chyni’r tymor at y goleuni sydd yn cynnig cysur. Priodol felly yw cofio ynghanol tywyllwch mis Ionawr mai Duw y goleuni yw ein Duw ni.

Gweddi Agoriadol: O Dduw ein Tad, a Thad ein Harglwydd Iesu Grist, deisyfwn yn awr dy bresenoldeb wrth i ni droi atat mewn gweddi a defosiwn. Gwna dy hun yn hysbys inni a chynorthwya ni i’th addoli mewn ysbryd a gwirionedd.

Deuwn ger dy fron gan gydnabod mai Duw Sanctaidd a Hollalluog wyt ti a’th fod hefyd yn Dduw sydd yn adnabod pob yr un ohonom. Gwyddost am yr hyn sydd yn peri poen a gofid i ni, yn ogystal â’r pethau hynny sydd yn peri llawenydd a gorfoledd. Tyrd atom yn awr a dyro inni brofi o’th ras a’th drugaredd. Cynorthwya ni i ymlonyddu ac i ymdawelu ynot, gan dderbyn o’th fendith a’th arweiniad. 

Tyrd atom ni, O Grëwr pob goleuni,
tro di ein nos yn ddydd;
pâr inni weld holl lwybrau’r daith yn gloywi
dan lewyrch gras a ffydd.  (W. Rhys Nicholas, 1914–96)

Yn enw ein Harglwydd a’n Gwaredwr Iesu Grist. Amen.

Darlleniadau: Mathew 5: 14–16; Ioan 8:12; 1 Ioan 1: 5–10

Hyfrydwch oedd gwylio seremoni urddo Joe Biden yn Arlywydd yr Unol Daleithiau ddydd Mercher diwethaf. Gwefr hefyd oedd gweld urddo Kamala Harris yn Is-Arlywydd, y wraig gyntaf a’r person cyntaf o dras Asiaidd i ddal y swydd.

Fel rhan o’r seremoni cyflwynodd Amanda Gorman, Bardd Ieuenctid Llawryfol Cenedlaethol yr Unol Daleithiau (National Youth Poet Laureate) ei cherdd, ‘The Hill We Climb’, a luniwyd yn arbennig ar gyfer yr achlysur.  Dyma ran olaf y gerdd: 

We will rebuild, reconcile and recover in every known nook of our nation,
in every corner called our country our people diverse and beautiful
will emerge battered and beautiful.
When day comes, we step out of the shade aflame and unafraid.
The new dawn blooms as we free it. For there is always light.
If only we’re brave enough to see it. If only we’re brave enough to be it.

Yn ddi-os mae’r gerdd yn un bwerus ac yn fynegiant clir o ddyheadau miliynau o Americaniaid ar gyfer eu gwlad, a hynny’n arbennig yng nghyd-destun y trais a welwyd yn Washington bythefnos yn ôl pan geisiodd rhai o gefnogwyr Donald Trump feddiannu adeiladau’r Gyngres. Mae diweddglo cerdd Amanda Gorman yn ein cyfeirio at y goleuni anniffoddadwy ac yn ein herio nid yn unig i weld y goleuni, ond i fod yn oleuni yn ein byd. Fel Cristnogion, onid dyma yw yr union her inni heddiw? Adnabod y goleuni, dangos y goleuni a charu’r goleuni.

Pan fyddwn ynghanol cyfnodau anodd a thywyll fe all y goleuni ddod o’r mannau mwyaf annisgwyl. Ac yntau yn un o garcharorion Auschwitz gorfodwyd y seiciatrydd Iddewig galluog Victor Frankl i orymdeithio yn blygeiniol ym mherfeddion y gaeaf, gyda’r gwarchodwyr creulon yn gweiddi arno ac yn ei daro â’u drylliau. Wrth i Frankl gerdded gyda’i gyd-garcharorion, meddai cydymaith wrtho: ‘Meddyliwch pe bai ein gwragedd yn medru’n gweld ni yn awr!’ Ni ddywedodd neb yr un gair ond yn amlwg yr oedd pob un yn dwyn i gof ei wraig ei hun. Yn ei feddwl, fe welodd Frankl ei wraig, Tilly, yn gwenu arno’n gynnes ac yn ei annog ymlaen yn gadarnhaol. Roedd gwedd ei hwyneb yn fwy disglair na chodiad haul a bu’r profiad i Frankl yn un dwys iawn. Am y tro cyntaf yn ei fywyd, sylweddolodd mai cyfrinach iachawdwriaeth yr hil ddynol oedd cariad.  

Wedi iddo gael ei ryddhau o Auschwitz, aeth Frankl ati i ysgrifennu’r clasur ‘Man’s Search for Meaning’ a oedd yn crynhoi ei argyhoeddiad nad dioddefaint a drygioni oedd â’r gair olaf. Wrth droi at yr Efengylau, cawn weld buddugoliaeth y gobaith hwnnw ym marwolaeth ac atgyfodiad ein Harglwydd Iesu.   

Goleuni’r byd yw Crist,
Tywysog ein hachubiaeth,
y seren fore yw
a gwawr ein gwaredigaeth.
Ein gobaith ydyw ef,
perffeithydd mawr ein ffydd,
diddarfod gariad yw
sy’n troi pob nos yn ddydd.  (G. W. Briggs, 1875–1959, efel. Dyfnallt Morgan, 1917–94)

Gweddïwn: Diolchwn i Ti O Dduw am dy oleuni, y goleuni nad oes modd ei ddiffodd, y goleuni sydd yn ein harwain a’n cynnal, a’r goleuni sydd yn ein hannog i fyw mewn ysbryd o gariad. Dyma’r goleuni all ddod atom o’r cyfeiriadau mwyaf annisgwyl. Gwna ni’n effro ac yn agored i dy gyffyrddiadau dwyfol di. Gofynnwn hyn yn enw ein Harglwydd a’n Gwaredwr Iesu Grist. Amen.

Gras ein Harglwydd Iesu Grist, a chariad Duw a chymdeithas yr Ysbryd Glân a fyddo gyda chwi oll. Amen.

MYFYRDOD Y SUL WEDI’R YSTWYLL

[Diolch i’r Parchg Peter Thomas]

GEIRIAU I’N CYNNAL: ‘Datguddiad’

Anwyliaid yr Anwel:

Wrth i mi fwrw trem tros ysgwydd y blynyddoedd mi fyddaf yn diolch am y profiadau a’r dylanwadau hynny a fu’n gyfrwng i gyfoethogi a chyfeirio fy nhaith. Bu treulio pedair blynedd yn lletya yn Hostel yr Eglwys ym Mangor yn ystod dyddiau coleg yn gyfle i gynefino â’r gwahanol wyliau eglwysig a bu mynychu’r gwasanaethau dyddiol yng nghapel yr hostel yn gymorth amhrisiadwy a bendithiol.

Hwn yw’r Sul wedi’r Ystwyll a chymwynas yr Ystwyll ydyw cyrchu i flwyddyn newydd gyffro a chyfaredd Gŵyl y Geni; i chwyddo’r fflam, fel petai, cyn ei diffodd tan y daw’r Nadolig unwaith eto i’r drws. A stori fythwyrdd y doethion o’r dwyrain sy’n rhoi amlygrwydd i’r digwydd. Y doethion a ddilynodd y Seren ar ei chyfodiad ac a ddaethant i addoli’r Un a aned ym Methlehem yn nyddiau’r brenin Herod.

Mi fyddwn yn dathlu’r Ystwyll ar y 6ed o fis Ionawr, deuddeg diwrnod wedi’r ’Dolig, y diwrnod y byddwn ni gan amlaf yn diffodd goleuadau’r goeden a diosg yr addurniadau. Ond yng ngwlad Sbaen yr Ystwyll yw Gŵyl y Tri Brenin ac ar y diwrnod hwnnw yn hytrach na’r Nadolig y bydd pobl yn cyfnewid anrhegion.

Yr Ystwyll yw man eitha’r ŵyl; cwta dair wythnos yn ôl, yr oeddem yn dal i ddisgwyl ei dyfodiad, ac er taw gŵyl wahanol ydoedd i lawer, mae bellach yn rhan o ddigwydd ddoe gan inni groesi rhiniog blwyddyn newydd.

Ond yna’n sydyn mae’n Ystwyll. Ystyr y gair yw datguddiad, ond fe olyga gymaint mwy na jyst canfod neu wneud yn hysbys, mae i’r datguddiad hwn asbri a rhyfeddod, a dyna yw cyfrinach yr Ystwyll. Fe rydd inni gipolwg o’r Duwdod mewn cnawd, o’r Creawdwr a gamodd i lwyfan ei greadigaeth.

Mae tystiolaeth Efengyl Mathew yn rhyw awgrymu fod y doethion wedi cyrraedd Bethlehem yn ddiweddarach na’r bugeiliaid o lethrau Jwdea, a bod y Seren a fu’n dywysydd iddynt ar eu taith wedi aros uwchlaw’r man y ganed y  mab bychan a’u bod wedi camu i’r tŷ, ac nid stabl, a chyflwyno eu hanrhegion drud i blentyn yn hytrach nag i faban.

Nodweddwyd taith y doethion o’r dwyrain gan droeon a threialon ac mae’n ymddangos taw taith ddigon bregus a pheryglus ydoedd mewn gwirionedd. Taith yn amddifad o’r canllawiau arferol o wybod pa lwybrau i’w cerdded a pha gyfeiriad i droi – taith fentrus, taith ar drywydd seren:

Y breiniol, siriol seren
Oedd yno, yn nithio’r nen,
A ddaeth â’r doethion i’th ddôr
A’u hanrhegion ar agor.   (PMT)

Taith i ganfod y Crist – yr Un a aned yn Frenin y brenhinoedd.

Wedi blwyddyn anodd a bregus gyda’i chyfyngiadau a’i gofidiau’n parhau i effeithio’n bywyd a’r haint yn dal ar gerdded, yr anogaeth yw i ni osod yr Un a aned gynt ym Methlehem yn nod i’n taith ninnau.

Yng nghofnod Mathew o ymweliad y doethion darllenwn: “canys gwelsom ei seren ef yn y dwyrain a daethom i’w addoli ef.”

Mae hynny’n awgrymu fod yna fwy na jyst canfod brenin newydd ei eni a rhannu iddo anrhegion wedi bod yn anogaeth i’w taith. Eu bwriad oedd talu gwrogaeth iddo a’i addoli: “Ac yna wedi iddynt gyrraedd y tŷ a gweld y mab bychan gyda Mair ei fam, hwy a syrthiasant i lawr ac a’i haddolasant ef.”

Maent yn cydnabod brenhiniaeth ac arglwyddiaeth yr Un a aned heb ddisgwyl dim yn ôl – roedd cael bod gyda Iesu a chamu i’w gwmni yn ddigon.

A man i gadw oed yw’r Ystwyll – man i gyfarfod â’r Un a oedd yn wrthrych gwrogaeth y doethion a phrofi trosom ein hunain yr epiffani hwnnw – sef y datgelu a’r amlygu a ddaw yn sgil ei ymddangosiad Ef. Cael camu i’w gwmni, syllu a rhyfeddu, plygu ac addoli.

Y mae Ioan yn agorawd ei efengyl yn cyffelybu’r profiad datguddiol hwnnw i un sy’n camu i oleuni: “Yr oedd y gwir oleuni sy’n goleuo pob dyn eisoes yn dod i’r byd, yr oedd yn y byd, a daeth y byd i fod trwyddo … gwelsom ei ogoniant ef, gogoniant megis yr unig-anedig oddi wrth y Tad yn llawn gras a gwirionedd.”  (Ioan 1:9–14)

Mi fyddwn yn grwgnach yr adeg yma o’r flwyddyn fod y dyddie’n fyr a’i bod yn tywyllu’n gynnar. Ond ystyriwch am foment sut mae hi ar drigolion tref fechan Barrow yn nhalaith Alaska sydd wedi ei lleoli uwchlaw cylch yr Artic. Ar y 18fed o fis Tachwedd mi fydd yr haul yn mynd i’w orwel ac nid yw’n ymddangos wedyn tan y 24ain o fis Ionawr. Y mae echel y ddaear yn golygu eu bod heb oleuni’r haul am 65 niwrnod. Ond yna ar y 24ain o fis Ionawr mi fydd yna ddathlu mawr yn nhreflan Barrow oherwydd ar y diwrnod hwnnw mi fydd yr haul yn ailymddangos a’r goleuni yn dychwelyd.

Y mae’r proffwyd Eseia yn nodi: “Cyfod, llewyrcha, oherwydd y mae dy oleuni wedi dod; llewyrchodd gogoniant yr Arglwydd arnat.”

A dyna yw neges yr Ystwyll: fod y Goleuni wedi dod – wedi ei ddatguddio – a bod modd i chi a fi gamu i’w wawl a’i lewyrch.

Ar gychwyn blwyddyn boed inni ymddiried yn yr Un sy’n Ffordd, yn Wirionedd ac yn Fywyd ac yn ei oleuni ef gamu’n hyderus i bob yfory newydd a ddaw i’n rhan.

Bendith Duw a’i amddiffyn a fyddo i’n rhan.

Cofion cynnes, Peter.

DARLLENIADAU: Eseia 60:1; Mathew 2:1–12

GWEDDI: Arglwydd, diolchwn i Ti am ddatguddio dy hun inni yn Iesu Grist, a bod modd i ni, fel y doethion gynt, blygu a rhyfeddu a chyflwyno’n hunain iddo.

Helpa ni d’addoli,
Diolch am dy holl ddaioni Di
Ac am bob cymorth ddaw
Yn gyson o’th ddeheulaw.

Dyro i ni d’arweiniad,
Dangos inni beth yw dy fwriad Di,
A’th gwmni di bob awr
A wna y daith yn werthfawr.

Cymer di ein bywyd,
Cynnal ni yn ôl d’addewid Di;
Cysegra’n llawn bob dawn
Yn glod i Ti yn gyflawn.     (PMT)

GWEDDI’R ARGLWYDD